داستان باک و بنزین
از نفت تقطیری تا بنزین بدون سرب
در سال ۱۹۱۵، سیلوانوس بوسر (سمت چپ) در کنار یک دستگاه پمپ بنزین، روبروی یک فروشگاه اتومبیل «فورد» ایستاده است. در سمت راست تصویر، خودروی «فورد مدل تی» به چشم می‌خورد که نخستین اتومبیلی است که توانست به مدد تولید انبوه و قیمت نسبتاً ارزان، به صورت فراگیر بازار مصرف طبقه متوسط را تسخیر کند؛ چنانکه در ۱۹۱۸ نیمی از کل اتومبیل‌های موجود در آمریکا را «فورد مدل تی» تشکیل می‌داد. اختراع پمپ‌بنزین و ابتکار تولید انبوه ماشین، دو علت اصلی رشد مصرف بنزین به شمار می‌روند.
ساعت چهار صبح یک روز سرد زمستانی در سال ۱۸۸۵ میلادی، فروشنده‌ای در شهر فورت‌وین ایالت ایندیانا در آمریکا، مثل هر روز صبح از خواب بیدار شد تا برای رفتن به سر کار حاضر شود.۱ در حین آماده شدن به صرافت افتاد تا مقداری آب برای نیاز روزمره همسرش فراهم کند. به سر چاه آب رفت تا با سطل، مقداری آب از آن بیرون بکشد. سرمای هوا، مه و ذرات آب را روی طناب منجمد کرده بود که همین موجب شده بود بالا کشیدن سطل، از همیشه دشوارتر باشد. این اولین بار نبود که «سیلوانوس» جوان با چنین پدیده‌ای مواجه می‌شد. هوای فورت‌وین در زمستان، اغلب بسیار سرد می‌شد و به چند درجه زیر صفر می‌رسید؛ که برای انجماد آب کافی بود. این بار اما، دشواری برداشت آب، ذهن سیلوانوس را بیش از همیشه به خود مشغول کرده بود. در مسیر رفتن به سر کار، ایده‌ای در ذهن سیلوانوس ۲۹ساله شکل گرفت: دستگاهی که بتواند با هر بار حرکت، یک سطل آب از چاه بیرون بیاورد. به کمک برادرش، این طرح را با یک مدل‌ساز در میان گذاشت و تنها جوابی که گرفت این بود که با توجه به عمق چاه، فشار بسیار زیادی برای آوردن آب به سطح مورد نیاز است و امکان تامین چنین فشاری هم وجود ندارد؛ لذا ایده به طور کلی منتفی شد. اما چند روز بعد، ایده سیلوانوس شکل جدیدی به خود گرفت: چرا این پمپ را برای نفت استفاده نکنیم؟ مخزن نفت می‌تواند در زیرزمین مغازه قرار گیرد و با هر بار استفاده از پمپ، مقدار مشخصی نفت را از طریق یک لوله به بشکه نفت بریزد. پافشاری سیلوانوس بر ایده جدید، موثر واقع شد و چند ماه بعد، در ۵ سپتامبر ۱۸۸۵، مصادف با ۱۴ شهریور ۱۲۶۴، اولین دستگاه پمپ بنزین توسط «سیلوانوس فریلاو بوسر» به جهان معرفی شد. در استرالیا و نیوزیلند، عبارت «بوسر» به عنوان معادلی برای کلمه پمپ بنزین وجود دارد که البته امروزه این واژه مهجور و غیر‌متداول به شمار می‌رود؛ درست بر‌خلاف اختراع بوسر که صنعت بنزین را در جهان متحول کرد.
عصر طلایی بنزین
زندگی سیلوانوس، پایان چندان خوشی نداشت. مشکلات مالی، آتش‌سوزی و بحران بزرگ دهه ۳۰ آمریکا، باعث شد سیلوانوس در هنگام مرگ در سال ۱۹۳۸، از مجموع چند میلیون دلار دارایی، تنها چند هزار دلار باقی بگذارد. با وجود این، اختراع پمپ بنزین و متعاقباً راه‌اندازی جایگاه‌های پمپ‌بنزین در آمریکا در سال‌های نخست قرن بیستم، عصری طلایی را برای مصرف بنزین در صنعت خودرو رقم زد. با اختراع پمپ‌بنزین بود که مساله تامین راحت، ارزان و ایمن بنزین در سراسر آمریکا محقق شد. از ابتدای حفاری نخستین چاه به شکل مدرن در سال ۱۸۵۹ در آمریکا، نفت تقطیر می‌شد و از نفت چراغ برای مصارف روشنایی استفاده می‌شد. اما بنزین، کاربرد چندانی نداشت و مصرف نسبتاً اندک آن نیز مختص سوخت و روشنایی بود. با اختراع نخستین ماشین بنزینی آمریکایی در سال ۱۸۹۱ و متعاقباً اختراع نمونه‌های دیگری از ماشین‌های بنزینی، اندک‌اندک این ماده سوختی هواداران بیشتری پیدا کرد. در سال ۱۸۹۵، که یک دهه از اختراع نخستین خودرو بنزین‌سوز جهان توسط کارل بنز آلمانی می‌گذشت، ۳۰۰ ماشین در آمریکا وجود داشت. یک دهه بعد، این رقم به ۷۸ هزار رسید و در سال ۱۹۱۰، بیش از ۴۵۹ هزار ماشین در آمریکا وجود داشت. استفاده از موتورهای بنزینی و اصلاح فنی آنها، به سرعت در حال گسترش بود. پیش از آمریکا، صنعت خودرو در آلمان و فرانسه متولد شده و گسترش یافته بود. فرانسه در ابتدای قرن بیستم، بزرگ‌ترین خودروساز جهان به شمار می‌رفت. اما دو مساله باعث شد به سرعت آمریکا رتبه نخست را در خودروهای بنزین‌سوز به دست آورد: اول اینکه با وجود اختراع نخستین خودرو بنزینی متداول جهان در آلمان، این آمریکا بود که توسط هنری فورد، توسعه خط مونتاژ خودرو را به جهان معرفی کرد تا خودرو به صورت گسترده‌تر و ارزان‌تر، در اختیار طبقه متوسط آمریکایی قرار گیرد؛ و در مرتبه دوم، این تعداد فراوان خودرو در سراسر آمریکا، نیاز به سوخت‌گیری داشتند و آمریکایی‌ها بر‌خلاف آلمانی‌ها که نخستین بار از یک داروخانه به عنوان محلی برای جایگاه پمپ‌بنزین بهره بردند، در سال ۱۹۰۵ از اولین جایگاه اختصاصی پمپ‌بنزین جهان بهره‌برداری کردند. از آن زمان توسعه صنعت بنزین و خودرو در آمریکا و دیگر نقاط جهان، به هم پیوند خورد و با به‌کارگیری سوختی همچون بنزین، صنعت خودرو شروعی رویایی را تجربه کرد. بر اساس تخمین‌ها، طی سال‌های ۱۸۹۶ تا ۱۹۳۰، بیش از ۱۸۰۰ خودروساز در آمریکا مشغول فعالیت بودند. اما ابتکار فورد باعث شد خودرو مدل تی این شرکت، به سرعت فراگیر و محبوب شود. قیمت خودرو در ۱۹۰۸، معادل ۸۲۵ دلار بود و ظرف هشت سال، قیمت خودرو به ۳۶۰ دلار کاهش یافت و طی یک دهه، نصف آمریکایی‌ها از خودرو تی استفاده می‌کردند.
بهبود کیفیت بنزین
همراه با گسترش استفاده از بنزین در آمریکا به عنوان پیشگام خودروسازی و صنعت نفت جهان، بهبود کیفیت آن نیز به تدریج مطرح شد. هر چند فرآیند تقطیر نفت از مدت‌ها پیش، شناخته شده بود، نخستین امتیاز انحصاری فرآیند تبدیل نفت خام به بنزین در سال ۱۹۱۳ به ثبت رسید. بنزین بی‌کیفیت در آن زمان، موجب ایجاد صدا و ضربه در موتور اتومبیل می‌شد. دو محقق در جنرال‌موتورز دریافتند با افزودن تترا-اتیل سرب، این مساله حل می‌شود. از سال ۱۹۲۳، بنزین جدید به بازار معرفی شد. با این وجود، کیفیت بنزین بسیار پایین و عدد اکتان در حدود ۴۰ تا ۶۰ بود. تحقیقات بعدی، منجر به افزایش ضریب تراکم و عدد اکتان بنزین شد. به تدریج، مشکلات سرب برای سلامتی تشخیص داده شد. از دهه ۱۹۷۰، بنزین بدون سرب معرفی و تا ۱۹۹۰، سرب از بنزین حذف شد. آلایندگی بالا و قیمت‌های صعودی نفت طی سال‌های اخیر موجب شده است در کنار بنزین و گازوئیل، استفاده از سوخت‌های زیستی به عنوان جایگزین مطرح شود. در سال ۱۹۹۰، حدود دو میلیارد لیتر اتانول در آمریکا مصرف می‌شد که این رقم در سال گذشته میلادی به بیش از ۴۹ میلیارد لیتر رسیده است. استفاده از بنزین با درصد کمی اتانول، موجب بهبود عملکرد آن می‌شود و نیاز به تغییر در خودرو ندارد؛ هرچند برای استفاده از سوخت‌های با درصد بالای الکل باید تغییراتی در سیستم ماشین ایجاد کرد.
هر آمریکایی، یک گالن
در حالی که بیش از یک قرن از اختراع اتومبیل و پمپ‌بنزین می‌گذرد و تاریخ استخراج نفت به شکل صنعتی و مدرن نیز از مرز ۱۵۰ سال عبور کرده است، بنزین در آمریکا همچون دیگر نقاط جهان و از جمله ایران کالایی استراتژیک و پرمصرف به شمار می‌رود. در سال ۲۰۱۲، آمریکایی‌ها روزانه بیش از ۳۶۶ میلیون گالن (۳/۱ میلیارد لیتر) بنزین مصرف کردند که معادل سرانه بیش از یک گالن در روز برای هر آمریکایی است. بنزین، ۴۷ درصد از کل مصارف نفتی آمریکا را به خود اختصاص داده است که اغلب آن برای مصرف در بیش از ۲۵۴ میلیون وسیله نقلیه در جاده‌ها به‌کار می‌رود. بدون در نظر گرفتن قدرت خرید، قیمت بنزین در آمریکا نسبتاً ارزان است و این کشور در میان بیش از ۱۴۰ کشور جهان، رتبه ۱۹ را داراست. این وابستگی نسبتاً بالای آمریکایی‌ها به اتومبیل و بنزین، در دهه‌های گذشته مساله‌ساز شده است و این کشور در سال‌های اخیر، خودکفایی در زمینه انرژی را پیگیری کرده است. طی شوک نفت دهه ۱۹۷۰ که همراه با کاهش عرضه و افزایش شدید قیمت بنزین بود، در آمریکا چندین سال طرح سهمیه‌بندی بنزین به صورت زوج و فرد اجرا شد. همچنین کوپن‌هایی برای مصرف بنزین در مواقع ضروری چاپ شد که البته هیچ‌گاه مورد استفاده قرار نگرفت. با افزایش تنش‌های سیاسی در سال‌های اخیر، مدتی قبل مدیرعامل شرکت اکسون‌موبیل از سهمیه‌بندی به عنوان راه‌حلی در صورت بسته شدن تنگه هرمز و بالا رفتن قیمت‌های نفت خبر داده بود. با این تفاسیر، به نظر می‌رسد می‌توان بنزین را مایع حیاتی دانست که اقتصاد آمریکای بدان وابسته است.
پی‌نوشت:
۱- توصیفات بر مبنای اظهارات بوسر از وقایع در گفت‌وگو با شماره ۱۹۲۲ نشریه The American Magazine نوشته شده‌اند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.