خوان خونین
گروه‌های شورشی و تروریستی منطقه تمرکز ویژه‌ای بر مراکز و منابع نفتی دارند
اگرچه بسیاری از گروه‌های تروریستی فعال در خاورمیانه و شمال آفریقا برای تامین مالی خود به کمک کشورهای منطقه وابسته هستند، تسلط آنها بر منابع و مراکز نفتی، درآمد قابل توجهی را برای آنها به ارمغان آورده است. در عین حال تامین مالی از محل کشورهای منطقه نیز در بسیاری موارد از محل فروش نفت صورت گرفته است. چنان که در مورد القاعده، باور عمومی بر این است که بخشی از تامین مالی از کانال عربستان صورت می‌گرفت که نمی‌توان نقش نفت را در این میان نادیده گرفت. علاوه بر القاعده، گروه‌های شورشی و همچنین تروریستی دیگری نیز در منطقه هستند که بخشی از تامین مالی خود را از محل نفت صورت می‌دهند. بارزترین نمونه آنها، خلافت اسلامی (داعش) است که آن را با طالبان مقایسه کرده‌اند؛ با این تفاوت که درآمد داعش به مراتب بیشتر از طالبان برآورد می‌شود. خلافت اسلامی به مدد درآمدهای نفتی توانسته است جذب نیروی گسترده‌ای را انجام دهد.
لیبی: تسلط شورشیان بر پایانه‌ها
لیبی یکی از کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک، است. ذخایر اثبات‌شده نفت این کشور بالغ بر ۴۸ میلیارد بشکه و ذخایر گاز بالغ بر ۱۵۰۰ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. پیش از سرنگونی حکومت قذافی در سال ۲۰۱۱، لیبی روزانه حدود ۵/۱ میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد. مناقشه‌های داخلی در سال‌های بعد از سرنگونی، موجب تسلط گروه‌های داخلی بر پایانه‌های نفتی این کشور شده و در ماه‌های پیش از بازگشایی پایانه‌ها، تولید نفت لیبی به کمتر از نصف رسیده بود. اغلب پایانه‌های نفتی شرق لیبی، تا چند ماه قبل تحت کنترل نیروهای شورشی به رهبری ابراهیم جثران، قرار داشتند. اعتراضات شورشیان در ابتدا درباره مسائل حقوق و دستمزد بود و در نهایت آنها خواستار استقلال بیشتر منطقه برقه (شرق لیبی) شدند. شورشیان حتی تلاش کردند به صورت مستقل نفت صادر کنند که موفقیت‌آمیز نبود. طی ماه‌های اخیر، با توافق دولت و نیروهای تحت رهبری جثران، ابتدا پایانه‌های حریقه و زیتونیه بازگشایی شدند. بعد از آن نوبت به دو پایانه بزرگ السدیر با ظرفیت بارگیری ۳۴۰ هزار بشکه در روز و راس لانوف با ظرفیت بارگیری ۲۲۰ هزار بشکه در روز رسید. در نتیجه بازگشایی پایانه‌ها، صادرات نفت لیبی طی روزهای اخیر به ۷۲۵ هزار بشکه در روز رسیده است. آغاز به کار مجدد تولید نفت از میدان صحرا در جنوب غربی لیبی نیز به افزایش تولید نفت این کشور کمک کرده است. عبدالله الثانی، نخست‌وزیر لیبی، بعد از توافق شورشیان و دولت مرکزی، آن را «پایان بحران نفتی» این کشور اعلام کرد. گروه جثران، هرچند از تسلط بر پایانه‌های نفتی نتیجه‌ای حاصل نکرد؛ اما با مذاکرات به پشتوانه تسلط بر پایانه‌های نفتی توانست به برخی خواسته‌های خود دست یابد. برخی معتقدند این توافق می‌تواند به الگویی برای دیگر گروه‌های شورشی فعال در لیبی تبدیل شود و آنها با جلوگیری از تولید یا انتقال نفت می‌توانند به کسب درآمد از سفره نفت بپردازند یا به خواسته‌های سیاسی خود برسند.
عراق و سوریه: میادین نفتی داعش
بر اساس تخمین هافینگتون پست، روزانه ۱۳۵ هزار بشکه نفت تحت کنترل دولت اسلامی تولید می‌شود. منابع دیگر نیز اغلب این رقم را بالاتر از ۱۰۰ هزار بشکه برآورد کرده‌اند. حداقل درآمد دولت اسلامی از محل فروش نفت، روزانه حدود دو میلیون دلار تخمین زده می‌شود که طی سال، مبلغ قابل توجهی برای فعالیت‌های تروریستی در اختیار این گروه قرار می‌دهد. گزارش‌های پراکنده تعداد میدان‌های نفتی تحت کنترل دولت اسلامی را در عراق، هفت مورد در کنار دو پالایشگاه عنوان کرده است. ظرفیت تولید حدود ۴۰۰ هزار بشکه‌ای سوریه، اگرچه در مقایسه با کشوری مثل عراق قابل توجه به نظر نمی‌رسد، اما در پشت پرده تحولات این کشور نقش قابل توجهی ایفا می‌کند. بخش قابل توجهی از میادین نفتی سوریه در شرق این کشور و به طور خاص استان‌های حسکه و دیرزور قرار دارد. کنترل بسیاری از میادین نفتی در دست دولت اسلامی قرار دارد؛ اگرچه احرارالشام و جبهه النصره نیز به صورت پراکنده برخی مناطق را در دست دارند. نیروهای دولت اسلامی، اخیراً بدون درگیری کنترل میدان نفتی عمر را در استان دیرزور از نیروهای جبهه النصره (زیرشاخه القاعده) گرفته‌اند. این میدان، توان تولید روزانه ۷۵ هزار بشکه نفت را داراست و البته تولید از آن بسیار کمتر از این رقم خواهد بود. بر اساس گزارش بلومبرگ، دولت اسلامی در سوریه کنترل شش میدان را از ۱۰ میدان شرق این کشور در دست دارد. این میادین در برخی موارد به عنوان عاملی برای اتحاد و تحکیم وفاداری قبایل مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بدین صورت که برخی میادین بین قبیله‌های مختلف تقسیم می‌شوند و هر قبیله سهمی از تولید را به دست می‌آورد.
سودان جنوبی: مصائب وابستگی به نفت
سودان جنوبی، سومین ذخایر بزرگ نفت آفریقا را در اختیار دارد و یکی از وابسته‌ترین کشورهای جهان به درآمدهای نفتی محسوب می‌شود. مناقشات این کشور، که حدود سه سال از جدایی آن از سودان می‌گذرد، از سال ۲۰۱۳ تاکنون موجب مرگ و بی‌خانمانی هزاران نفر شده است. یکی از مهم‌ترین شهرهای این کشور مالاکال، پایتخت ایالت نیل بالا، است. این شهر دروازه دسترسی به بسیاری از میادین نفتی به شمار می‌رود و بارها محل درگیری دولت و شورشیان بوده است. ریک ماچار، مقام دولتی بلندپایه سابق و رهبر فعلی شورشیان، در مصاحبه‌ای که ماه‌های اخیر انجام داده اعلام کرده است نیروهای خود را برای نبرد به سمت میدان‌های نفتی سودان جنوبی رهبری خواهد کرد. به عقیده او، دولت پول نفت را صرف خرید اسلحه برای جنگ می‌کند. عدم تقسیم شفاف درآمدهای نفتی به عنوان یکی از موانع دستیابی به یک آتش‌بس پایدار عنوان می‌شود. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، مجموع تولید نفت سودان و سودان جنوبی در سال ۲۰۱۰، معادل ۴۹۰ هزار بشکه در روز بود که طی نیمه نخست سال ۲۰۱۴ این رقم به ۲۶۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است. تولید نفت سودان جنوبی طی این مدت حدود ۱۵۰ هزار بشکه در روز بوده است. سودان جنوبی در عین جدایی از سودان، به دلیل محصور بودن در خشکی، به زیرساخت‌های این کشور برای انتقال نیازمند است.
منابع:
۱- al-monitor, who controls Syria’s oil?
۲- International Business Times, 608425
۳- Bloomberg, Islamic State Now Resembles the Taliban With Oil Fields
۴- Huffington post, 5733062
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.