گزارش جدید APICORP (موسسه عربی سرمایه‌گذاری نفت) درباره سرمایه‌گذاری در انرژی منطقه منتشر شده که از معدود مراجعی است که بر این حوزه تمرکز دارد و چند نکته کلیدی آن در ادامه می‌آید.

سرمایه‌گذاری تعهدشده کشورها در بازه پنج‌ساله منتهی به ۲۰۲۴ حدود ۳۴۳ میلیارد دلار و سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی‌شده ۴۶۶ میلیارد دلار است. ارقام تعهدشده عملاً درحال اجراء تلقی می‌شوند.

می‌بینیم که عمده سرمایه‌گذاری تعهدشده بر نفت و گاز (شامل پالایش و LNG) تمرکز دارد؛ و در سرمایه‌گذاری‌های برنامه‌ریزی‌شده سهم صنایع شیمیایی و برق افزایش می‌یابد که همان تفاوت همیشگی بین ادعا و عملکرد دولت‌هاست.

ایران بازار بزرگ انرژی منطقه به لحاظ مقدار است؛ اما اگر ارقامی مثل جمعیت هشتادمیلیونی، و مجموع ذخایر نفت و گاز معادل بیش از ۳۰۰ میلیارد بشکه را درنظر آوریم، می‌بینیم که سرمایه‌گذاری (به ویژه در نفت) ناچیز است.

مبانی گزارش فوق محل بحث هستند؛ ولی کماکان گزارش ارزش بررسی دارد.

دیروز گزارش سالانه آمارهای انرژی بی‌پی منتشر شد که یکی از مراجع اصلی و بسیار خوش‌خوان (به لحاظ ادبیات و شیوه ارائه) است. خلاصه‌ای از اهم روندهای ۲۰۱۹ به روایت این گزارش در ادامه می‌آید:

انرژی
۱. افت رشد مصرف به ۱.۳ درصد
۲. عمده رشد مصرف از محل تجدیدپذیرها و گاز (سه‌چهارم)
۳. چین، هند و اندونزی، بزرگ‌ترین پیشران‌های رشد
۴. بیشترین افت مصرف در آمریکا و آلمان

انتشار کربن
۱. رشد ۰.۵ درصدی انتشار کربن از مصرف انرژی (کمتر از نصف میانگین ۱.۱درصدی ده‌ساله)

نفت
۱. رشد مصرف ۰.۹ میلیونی مصرف نفت و ۱.۱ میلیونی کل مایعات
۲. رشد ۶۸۰هزار بشکه‌ای تقاضای چین و افت ۲۹۰هزار بشکه‌ای تقاضای OECD
۳. افت ۶۰هزار بشکه‌ای عرضه نفت جهان و رشد ۱.۷ میلیونی عرضه آمریکا
۴. افت ۱.۳ میلیونی عرضه ایران، ۵۶۰هزاربشکه‌ای ونزوئلا و ۴۳۰هزاربشکه‌ای عربستان
۵. افت ۱.۲ درصدی نرخ بکارگیری در پالایشگاه‌ها و رشد ۱.۵ میلیونی ظرفیت

گاز طبیعی
۱. رشد ۷۸میلیاردمترمکعبی مصرف گاز (دو درصد)
۲. افزایش سهم گاز در انرژی‌های اولیه به ۲۴.۲ درصد
۳. عمده رشد تقاضای گاز در آمریکا (۲۷ میلیارد مترمکعب) و چین (۲۴ م‌م‌م)
۴. عمده افت تقاضای گاز در روسیه (۱۰ م‌م‌م) و ژاپن (۸ م‌م‌م)
۵. رشد ۱۳۲میلیارد مترمکعبی تولید گاز با سهم ۸۵میلیاردی آمریکا از آن
۶. رشد ۴.۹درصدی تجارت بین‌منطقه‌ای گاز، عمدتاً درنتیجه رشد ۵۴ میلیاردی ال‌ان‌جی
۷. رشد عرضه ال‌ان‌جی از محل آمریکا (۱۹ م‌م‌م) و روسیه (۱۴ م‌م‌م)

زغال‌سنگ
۱. افت ۰.۶ درصدی مصرف و افت سهم آن در انرژی‌های اولیه به ۲۷ درصد
۲. رشد مصرف عمدتاً از محل چین و اندونزی و افت در OECD
۳. رشد ۱.۵درصدی تولید عمدتاً در چین و اندونزی و افت در آمریکا و آلمان

تجدیدپذیر، برقابی و هسته‌ای
۱. بیشترین سهم رشد در میان انواع انرژی‌ها، عمدتاً به مدد باد و خورشید
۲. چین، آمریکا و ژاپن بزرگ‌ترین مرکز رشد تجدیدپذیرها
۳. رشد ۰.۸درصدی برقابی عمدتاً در چین، ترکیه و هند
۴. رشد ۳.۲درصدی مصرف هسته‌ای عمدتاً در چین و ژاپن

الکتریسته
۱. رشد ۱.۳درصدی تولید (تقریباً نصف میانگین ۱۰ساله)
۲. سهم ۹۰درصدی چین در خالص رشد جهانی
۳. بیشترین سهم در رشد تولید از محل تجدیدپذیرها
۴. رشد سهم تجدیدپذیرها در برق از ۹.۳ به ۱۰.۴ درصد

قبلاً گفتیم که مالکیت خصوصی در بستر اقتصاد آزاد و حاکمیت مبتنی بر Rule of Capture در آمریکا باعث دو رویداد بزرگ در نفت این کشور شد: کشف و توسعه نفت در قرن ۱۹ و انقلاب شیل در قرن ۲۱.

نمودارهای بالا ابعاد فنی انقلاب شیل را نشان می‌دهند. در نمودار بزرگ‌تر می‌بینیم که در پورتفوی حوزه‌های اصلی نفت شیل، سهم بخش‌های پربازده (Tier-1)، یعنی بلوک‌هایی که بهره‌وری بالاتر هزینه دارند، مستمراً افزایش یافته است.

در نمودار سمت راست می‌بینیم که تمرکز بر بلوک‌های بهره‌ورتر می‌تواند چقدر مهم باشد و نقطه سربه‌سری تولید را پایین بیاورد. (این نقطه سربه‌سری شامل هزینه‌های سربار و حمل‌ونقل نیست.)

خروجی این وضعیت را در نمودار سمت چپ می‌بینیم. ریستادانرژی انتظار دارد حداقل کمابیش ۱۰ سال دیگر حفاری در شیل این نواحی ادامه یابد. این تا حدی موید برآوردهایی است که اوج تولید شیل را در اواسط دهه جاری میلادی می‌دانند.

رمز موفقیت انقلاب شیل و درجا زدن صنعت حفاری ایران در همین نمودارهاست: مدیریت متکی بر آمار و ارقام با هدف بهبود مستمر بهره‌وری.

قبلاً اینجا گفته شد که نفت شیل از دولت‌های نفتی اوپک تاب‌آورتر است. چراکه (به صورت تقریبی و مفهومی) برای کاهش چندمیلیونی تولید شیل، اوپک‌پلاس باید لااقل یکی دو سال نفت بیست و نهایتاً سی‌دلاری را تحمل کند اما این دولت‌های وابسته به نفت چنین تحملی ندارند.

مهم‌تر آنکه محوریت بخش خصوصی به واسطه Rule of Capture در آمریکا (که دنیل یرگین در کتاب خود به آن اشاره کرده است)، باعث شده تا بهره‌وری رشد کند و اکنون با نفت ۳۰ تا ۴۰ دلاری بخش زیادی از شیل بتواند به حیات خود ادامه دهد.

نمودار بالا از ریستادانرژی نشان می‌دهد که تاثیر افت قیمت نفت بر شیل در پایان سال آینده کمتر از یک میلیون بشکه در روز است، آن هم در حالی که اوپک‌پلاس مجبور می‌‌شود چندین برابر این رقم تولید خود را کاهش دهد!

اهمیت گزارش ریستادانرژی آن است که یکی از دقیق‌ترین ترکیب‌های تحلیل خرد و کلان را در نفت شیل ارائه می‌دهد و همزمان داده‌های مختلف مثل بهره‌دهی چاه و عملیات بهره‌برداری و عملکرد مالی و تعداد دکل و ‌… را به کار می‌گیرد.

برآوردهای جدید ریستادانرژی از پایین‌تر ماندن تقاضای جهانی نفت (حتی پس از احیاء) در مقایسه با برآوردهای قبلی حکایت دارد، چنان‌که در پایان ۲۰۲۱ نیز در نتیجه کرونا، افت تقاضای نفت حداقل پنج میلیون بشکه در روز خواهد بود. باوجوداین، شیب تند احیاء در ماه می و ژوئن امسال به قوت خود باقی است. دلالت این گزاره‌ها چیست؟

شیب تند احیاء در کنار پایبندی اوپک‌پلاس به توافق و افت تولید کانادا و آمریکا (که براساس آمار کپلر به افت شدید رشد موجودی انبارها در ماه می انجامید) موجب رشد قیمت‌ها شد. این رشد بهتر از انتظار بود و اکنون شاهد نفت ۳۵ دلاری هستیم.

چشم‌انداز کم‌رونق آینده یعنی احتمالاً باید میانگین سالانه نفت ۵۰ دلاری را برای ۲۰۲۱ (و شاید ۲۰۲۲) فراموش کرد. تقاضای نفت سال ۲۰۲۱ حدود ۹۸.۱ م‌ب‌در برآورد شده که کمتر از تقاضای نفت ۲۰۱۹ است.

چند ریسک کلیدی می‌تواند تصویر فوق را به هم ریزد:
۱. کشف واکسن و موارد مشابه موثر بر کنترل کرونا
۲. تغییرات تولید نفت در آمریکا، لیبی، ونزوئلا و ایران
۳. توافق جدید اوپک‌پلاس