‌من کنار دیوار ایستاده بودم و به ماشین‌ها نگاه می‌کردم تا بگذرند. تا بگذرد و تمام شود. (مدت‌هاست فکر می‌کنم که کِی می‌تواند تمام شود.) فکر می‌کردم همین روزهاست که تابستان، آدم‌ها را تمام کند. مثل بستنی آب شویم و روی زمین بریزیم؛ و تمام شویم. تا قبل از آنکه تکه ابری بیاید، و زمین خنک شود، و چند دقیقه‌ای از تابستان پناه بگیرم، کنار دیوار ایستاده بودم و به ماشین‌ها نگاه می‌کردم که می‌گذشتند؛ تا پیش از آنکه «عشق پناهی گردد» و «پروازی نه، گریزگاهی گردد.» (ما دیگر به پرواز فکر نمی‌کنیم. و من هم از این قاعده مستثنی نیستم.)

از روزهای بی‌پناهی می‌گویم و این یعنی از روزی به بعد، چیزی تغییر کرد. این یعنی می‌دانم که روزی اتفاقی افتاد؛ نه مثل ماهی که به آب عادت کرده؛ نه مثل من که به زندگی؛ نه مثل مردم که به این روزگار؛ نه مثل آنها که قرن‌هاست دل‌شان را به آسمان دیگران خوش کرده‌اند که ابرهای سفیدی دارد و خود، در محاصره‌ی تابستان هستند.

ما شهر خود را آلوده‌ایم و در گرمای آن اسیر و پای‌بندیم. گرمی، از جنس اندوه است و به تو که فکر می‌کنم، همین‌قدر اسیر و پای‌بند و … بگذریم. به این فکر دلگرم هستم و شکوه‌ای نیست. قبل از من هم شنیده‌ای که «جان جز خیال رویت، نقشی دگر نبندد» و این یعنی چنین خیالی، چنین گرمی، تا جانی هست ادامه دارد. الان هم لابد می‌شنوی. از من، شاعرتر هم هست. مثل اویی که قرن‌ها قبل می‌گفت که «بگیرد دامنت گَردَم». او به کجا رسیده بود؟ نمی‌دانیم. ما از تاریخ هیچ نمی‌دانیم. قرن‌هاست که دل‌مان را به شعرهای دیگران خوش کرده‌ایم و خود، در محاصره‌ی تابستان هستیم.

من برای بازگشت ابرها، حدس‌هایی دارم که شاید روزی به یقین برسد. ادعای بزرگی است؛ ولی نه برای کسی که تابستان و ابر را دیده است. نه برای آنکه دمی، شبی، لحظه‌ای، زیر سایه‌ی ابری نشسته است. نه برای کسی که گرمی را می‌شناسد. نه برای من که وقتی به تو فکر می‌کنم، دلم گرم است. نه برای من، که دلم گرم است، وقتی به تو فکر می‌کنم. نه برای من، که به تو فکر می‌کنم که دلم گرم است.

با وام از: احمد شاملو، سلمان ساوجی، حافظ

جلوی اولین، و گاهی وقت‌ها تنها قفسه‌ای که در کتابفروشی‌ها به سراغش می‌روم، می‌ایستم و نام‌ها را نگاه می‌کنم. کتاب‌ها را ورق می‌زنم و به دنبال شعری آشنا می‌گردم. البته وقتی می‌گویم آشنا، منظورم شعری نیست که در تلگرام و اینستاگرام و هزار جای دیگر دیده باشم. نه، این کم‌ترین تعبیری است که از آشنا می‌توان داشت و البته در روزگاری که دیگر کلمه معنا ندارد، انتظار دیگری نمی‌شود داشت. آشنا آن‌قدر بزرگ است «که آشنا سخنِ آشنا نگه دارد.» آن‌قدر که درباره‌ی سلام می‌گفت: «سلامی چو بوی خوش آشنایی.» حالا این کجا و شعری در تلگرام بودن کجا. تو، که آشنا بودی، کجا و تمامِ بقیه‌ی عالم کجا. شعر آشنایی که می‌گوید: «هیچ کاری در این دنیاندارم / جز دوست داشتن تو» کجا و بقیه‌ی کتابفروشی کجا. جلوی قفسه که می‌ایستم، چیزی به این بزرگی در نظرم است؛ که کتابفروش نمی‌داند و هرگز خیالش هم نمی‌کند.

در آن قفسه، به دنبال یک معنی می‌گردم. معنی چیزی فراتر از تعریف است. مثلاً معنی «گریه آبی به رخِ سوختگان باز آورد» را من خیلی خوب می‌دانم. تعریف عشق را همه می‌دانند، اما معنی «عشق رازی‌ست/ اشک رازی‌ست/ لبخند رازی‌ست» را چطور؟ من می‌دانم. تو هم می‌دانی، اگر از یادت نرفته باشد؛ و خبر دارم که به یادت هست. تو چطور؟ خبرت هست که…؟

آن که در قفسه‌ی شعر دنبال معنی و آشنا می‌گردد، البته کارش از نصیحت گذشته است. درست شبیه او که می‌گفت: «خلوت‌گزیده را به تماشا چه حاجت است؟» من شعرگُزیده‌ام. به شعر پناه آورده‌ام. در نوجوانی شب‌ها با شعر می‌خوابیدم و اکنون با شعر روزگار می‌گذرانم. این روزها فکر می‌کنم که روزی با شعر خواهم رفت. راستی گفته بودم که روزی از این دیار خواهم رفت؟ اصلاً گفته بودم آنکه می‌گوید روزی می‌رود، رفته است؟ قطعاً شعر بهترین همسفرِ رفتن است. او بدون سوال می‌آید و هرگز نمی‌رود. شعر، «رفتن» نمی‌داند.

چرا به دنبال شعر نباشم؟ که من، کلمه بودم؛ عریان و تنها، و تو شعرم کردی. چرا به دنبال شعر نباشم؟ که من، از کنار دیوار می‌گذشتم و کاری به کار دنیا نداشتم؛ اما چشمان تو شاعرم کرد، که از تو بگویم. من بنده‌ای هستم که به شعر پناه آورده است؛ و وای اگر شعر پناهش ندهد.

با وام از حافظ، سعدی، احمد شاملو و رسول یونان

این یک وعده است، یک قرار، یک قرار یک‌طرفه. قرارهای یک‌طرفه هم معنا دارند، وقتی آن‌که قول می‌دهد من باشم، و قرار درباره‌ی «تو» باشد. راستی اصلاً چیزی وجود دارد که درباره‌ی تو نباشد؟ چند سال است که همه چیز را دربرگرفته‌ای؟ چیزی هست که به تو و چشم‌های قهوه‌ای غمگین‌ات مربوط نباشد، به خصوص بعد از آن غروب ترمینال که من را بدهکارتر کردی؟

از قرار می‌گفتم. این یک قرار است که وقتی همین روزها ببینم‌ات (سال‌هاست که می‌دانم همین روزها قرار است ببینم‌ات) به آن عمل خواهم کرد. خوش‌خیالی؟ نه. این ربطی به خوش‌خیالی ندارد. اصلاً منتظر اتفاقی نیستم که خیالِ خوشی در سرم باشد. (سال‌هاست؛ و این خود حکایت دیگری است که احتمالاً از آن باخبری) قرار وقتی قرار است که بدون انتظار هر اتفاق خوبی هم به آن وفا کنی. و البته «وفا» برای هیچ کسی نیاز به توضیح ندارد؛ حتی برای تو. به خصوص برای تو.

از قرار می‌گفتم. قرار است از تو چند سوال بپرسم. این سوال‌ها را لیست کرده‌ام و هرازگاهی به آنها پاسخ می‌دهم. مثلاً درباره‌ی تماس آن شب. خب، کاری داشتی و این اصلاً عجیب نیست. اما چرا این قدر عادی صحبت کردی، انگار که هیچ اتفاقی نیافتاده است؟ و اصلاً، من چرا گوشی را برداشتم و آن قدر عادی پاسخت را دادم؟ جواب این دومی را هر دو می‌دانیم. چون من بودم؛ و من همیشه جواب می‌دهم. اما، داستان تو چه بود؟

قرار نیست به این سوال پاسخ بدهی. تقریباً مطمئنم که بقیه‌ی سوال‌هایم نیز بی‌جواب خواهند ماند. ولی من حتماً سوال‌هایم را خواهم پرسید. آن قدر با «وفا» آشنایی که سوال‌ها را بشنوی؛ و همین کافی است. من سال‌هاست که به دنبال جواب گشتن را کنار گذاشته‌ام و بزرگ شده‌ام. این را قبلاً هم شنیده بودم که نباید دنبال جوابی برای «فهمیدن» گشت، ولی الان باور می‌کنم:

«نمی‌دانم باغ بزرگ انستیتو پاستور تهران را دیده‌اید یا نه. درختان سپیدار بلند و بسیار زیبایی دارد. دوستی داشتم که آنجا کار می‌کرد. این دوست با زنی شوهردار رابطه داشت. هر وقت که زن می‌آمد، بچه‌اش را هم می‌آورد. دوستم تفنگی بادی داشت. زن را به دفترش هدایت می‌کرد، بعد تفنگ را از پشت یکی از قفسه‌ها برمی‌داشت، دست بچه را می‌گرفت و می‌گفت: این کلاغ‌ها را می‌بینی؟ همه‌اش مال توست! تا دلت می‌خواهد شکارشان کن. تفنگ را به بچه می‌داد و می‌آمد به دفترش، سراغ زن. این دوست همیشه به من می‌گفت: اگر آن کلاغ‌ها فهمیدند برای چه کشته می‌شوند، تو هم می‌فهمی!»۱

از تو درباره‌ی صبح بهار ۸۹، و پیامک‌های کلیشه‌ای و زیبایِ تو هم خواهم پرسید. صبحی که بیدار شدیم، و من پله‌های چهار طبقه‌‌ی خانه را پایین آمدم، و به کوچه رسیدم، و ابر می‌بارید، و کوچه خلوت بود، و عشق ممکن بود، و غم فراوان بود. تمام مسیر را تا تهران به چه فکر کردم و بر من چه گذشت؟ یادم نیست؛ ولی قطعاً چیز خوبی نبوده؛ از حالِ امروز خودم می‌دانم. راستی، حالِ تو چطور است؟ خوبی؟ می‌دانی که چقدر دوست دارم که حالت خوب باشد؟

همین روزها قرار است ببینم‌ات و نگران‌ام که این همه وعده و سوال را فراموش کنم. که سلام کنم و جواب بدهی و بگذری. اما اگر این طور نشد و به خیر نگذشتی، به تو می‌گویم که دو سالی است آشتی کرده‌ایم و زیاد می‌بینم‌اش. می‌بینی چه ساده می‌شود همه چیز را پشت سر گذاشت؟ قبل‌تر شاید سالی یک یا دو بار؛ ولی الان شاید هفته‌ای نباشد که بگذرد و نبینم‌اش. به نوعی، گریه دوباره مهمان شده است. آشتی کرده‌ایم. همه چیز را پشت سر گذاشته‌ام. گمان می‌کردم که دیگر نخواهم گریست و این گمان هم اشتباه بود.

۱- چاه بابل، رضا قاسمی

مثل غریبی كه در سرزمینی دور، خوابِ وطن را می‌بیند؛ تو را در خواب دیدم. تو، دیاری. كه وقتی حافظ می‌گفت «به یاد یار و دیار آنچنان بگریم زار / كه از جهان ره و رسم سفر براندازم»، دیار را جایی می‌دانست كه یار آنجاست؛ كه اگر یار، جایی نباشد، آنجا دیار نیست؛ كه دیار یعنی جایی كه یار آنجاست؛ كه اصلاً یار، دیار است.

تو، دیاری. كه بود‌ن‌ات حس اعتماد را بازمی‌گرداند، مثل عبور از كوچه‌ی کودکی. که آمدنت، امید دارد؛ مثل اردیبهشت، که عشقِ آن پاییزی نیست. مثل آن اردی‌بهشتی که با تو از دوست داشتن گفتم؛ و چشم‌هات خندیدند. مثل اردی‌بهشت که وقتی می‌آید، انگار عشق‌ها پایانی ندارند. مثل آن اردیبهشت؛ و تماشای نامت روی پلاکِ کوچه‌ای در شهر؛ شیرین و بی‌معنا و پرحسرت و غم‌افزا.

 تو، دیاری. دیار، یعنی شهر. نه این شهر، که گوشه‌های بی‌خاطره‌اش هر روز آب می‌روند. نه این شهر، که بی‌تو مرا حبس می‌شود. نه این شهر، که شهر قصه‌های مادربزرگ نیست. نه این شهر، که هیچ کس در آن شبیه تو پیدا نمی‌شود؛ و همه در آن شبیه تواند. نه، این شهر نه.

تو، دیاری؛ و برای آنکه غریب است، دیارها مثل هم‌اند. و هر دیاری، شبیه به توست. که اگر زیباست، که اگر تماشایش زنگِ زمان را می‌زداید، که اگر زیستن بی آن محنت‌بار است؛ هیچ گوشه‌ای از آن به من تعلق ندارد. (روزی از این حکایت خواهم گفت.) غریب یعنی بی‌دیار؛ و غریب آنی است که ماندن و رفتن‌اش فرقی ندارد.

از رفتن گفتم. راستی، گفته بودم که روزی خواهم رفت؟ اصلاً گفته بودم آنکه می‌گوید روزی می‌رود، رفته است؟ تو، دیاری. که از تو رفته‌ام؛ و خاطره و غمت با من است و از آن گریزی نیست. به قول آن ترانه‌ی معروف، که گر گریزم، کجا گریزم؟/ و گر بمانم، کجا بمانم؟

تو دیاری. دیار یعنی شهر.

«این شهر

شهر قصه‌های مادربزرگ نیست

که زیبا و آرام باشد

آسمانش را

هرگز آبی ندیده‌ام

من از اینجا خواهم رفت

و فرقی هم نمی‌کند

که فانوسی داشته باشم یا نه

کسی که می‌گریزد

از گم شدن نمی‌ترسد»۱

با وام از رسول یونان۱، حافظ، مولوی و نادر نادرپور

یک تفریح نسبتاً جدید پیدا کرده‌ام که هنوز فرصت و توجه کافی نداشته‌ام تا وقت زیادی را صرف آن کنم: نگاه کردن به طبقه‌ی دوم ساختمان‌ها. معمولاً همه‌ی داستان در طبقه اول می‌گذرد: سردرهای رنگی، نماهای گران، چراغ‌ها و نورها، خانواده‌های خریدار، دخترهای زیبا و در کل هر آنچه که می‌تواند جایی را مهم جلوه دهد. اما طبقه‌ی دوم؟ حتی در میانه و بالای شهر هم می‌توان ساختمان‌های زیادی را پیدا کرد که طبقه‌ی دوم‌شان رونقی ندارد. متروکه است؛ با شیشه‌های شکسته، پنجره‌های بزرگ چوبی و درهایی که شاید سال‌هاست عبور کسی را به خود ندیده‌اند. وقتی در تاکسی می‌نشینم و به مغازه‌ها نگاه می‌کنم، اغلب حتی برای تفریح هم نگاهم به طبقه‌ی دوم نمی‌افتد. (اگر چه وقتی حواسم به آنهاست، می‌فهمم چه تفریح خوبی است) هیچ صاحبخانه‌ای، حتی موقع فروش هم به سراغ مزیت‌های طبقه‌ی دوم ساختمانش نمی‌رود؛ که چه جای خوبی است برای نشستن روی تراس و عابران را دید زدن و سیگار کشیدن. چه جای خوبی است برای فکر کردن به روزگار رفته. به آدم‌هایی که نیستند و جای‌شان هست؛ هنوز جایی دارند. انگار هزار کاکلی شاد در طبقه‌ی اول می‌خوانند و حتی یک قناری خاموش هم در گلوی طبقه‌ی دوم زندگی نمی‌کند. و چیزی غمین‌تر از این حتی. و ای کاش کسی به طبقه‌ی دوم هم نگاهی می‌انداخت؛ حتی برای تفریح. و ای کاش عشق را زبان سخن بود. و عشق را ای کاش زبان سخن بود.

باوجود همه‌ی بخت‌برگشتگی‌ طبقه‌ی دوم، چه کسی می‌داند این طبقه‌ی متروکه‌ی بی‌مشتری چه حکایت‌ها را که زندگی نکرده است؟ اگر طبقه‌ی اول همیشه پر از مشتری بوده و خریدار داشته، در نهایت به خاطر همین سودمندی اقتصادی (که اقتصاد حرفِ آخر را می‌زند و کاش این‌طور نبود، «که حال ما نه چنین بودی ار چنان بودی»)، به کاربریِ مغازه و بازار رسیده است؛ که به قول آن ترانه‌ی معروف: «اگر سکه دو رو داره، اسیرِ دستِ بازاره»؛ که حافظ هم می‌گفت: «تا کی از سیم و زرت کیسه تهی خواهد بود؟ / بنده‌ی من شو و برخور ز همه سیم‌تنان». در عوض طبقه‌ی دوم بیشتر جایی برای زندگی بوده است، خلوتی برای خانه. آنکه در طبقه‌ی دوم ساکن بوده، احتمالاً بیشتر تبدیل آنجا را به خانه درنظر داشته است. آنکه می‌گوید دوستت دارم، دلِ اندهگینِ شبی است که مهتابش را می‌جوید. ای کاش عشق را زبانِ سخن بود.

داستان حتی از این هم مبتذلانه‌تر ساده است. هیچ کس حتی علاقه ندارد بشنود که شیشه‌های طبقه‌ی دوم چرا شکسته است. انگار قلبی شکسته که نه عابران، و نه آن عابر سنگ‌به‌دست، که صاحبش نیز خبری از آن نمی‌گیرد. و مگر جز این است که هر عشقی می‌میرد و خاموشی می‌گیرد، در حقیقت جزئی از وجود است که می‌میرد و پشت لبخندها و لباس‌ها و نورها مخفی می‌شود و کسی هم به سراغش نمی‌آید؟