آیا تحریم روسیه به سبک ایران، نتیجه‌ای خواهد داشت؟

وقتی ایالات متحده در ماه آوریل روسیه را به تحریم تهدید کرد، مقامات ایرانی به کرملین درباره نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا هشدار دادند. با تجربه محدودیت‌هایی از این دست در ایران، ظاهراً ایرانی‌ها به روسیه توصیه کردند که تاثیر احتمالی تحریم را دست‌کم نگیرد. طی روزهای اخیر، اتحادیه اروپا و آمریکا، سختگیرانه‌ترین تحریم‌های خود علیه روسیه را تاکنون وضع کردند. با وجود این، به نظر می‌رسد مقامات روسیه در مورد تحمل ملت‌شان در مقابل توفان تحریم، مطمئن هستند. مهم‌ترین سوال اکنون این است: چه مدت زمان و چه مقدار طول می‌کشد تا روسیه فشار را احساس کند؟ حتی اگر اثر تحریم‌ها رویت شود، چه میزان فشار لازم است تا روسیه سیاست خود را در اوکراین تغییر دهد؟ مثال ایران، می‌تواند روشنگر باشد.

بین ایران و روسیه شباهت‌های روشنی وجود دارد: نفت، منبع درآمد مهمی برای هر دو کشور است، و آنها هنگام جلوه‌گر شدن خطر تحریم‌های دشوارتر، به شکلی مشابه رفتار کردند. در سال ۲۰۰۹، محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران، تحریم‌های آمریکا را «کودکانه» خواند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، مدتی قبل با انتقاد از آمریکا اعلام کرد تحریم‌ها ممکن است «برای مردم آمریکا و مصالح استراتژیک ملی بلندمدت دولت این کشور، زیان‌آور باشد». در واقع دو کشور رفتارهای مشابهی در مقابل تهدیدهای سیاست خارجی از خود نشان می‌دهند. استوارت لوی، که رهبری فعالیت‌های تحریم دپارتمان خزانه‌داری را علیه ایران برای مدت هفت سال بر عهده داشته است، و اکنون در هلدینگ HSBC مشغول فعالیت است، در این خصوص می‌گوید: «وضعیت در مقابل روسیه، مشابه ایران است که شما با مشکلی در سیاست خارجی و امنیت ملی مواجهید و صحبت کردن با آنها نتیجه‌ای دربر ندارد… دیپلماسی بدون اهرم فشار، نتیجه‌ای ندارد.» وقتی فشارهای بین‌المللی علیه ایران در سال ۲۰۰۹ افزایش یافت، این کشور می‌توانست به دهه‌ها تجربه تحریم آمریکا پس از تسخیر سفارت آمریکا در سال ۱۹۷۹ رجوع کند. سوزان مالونی، متخصص ارشد مسائل ایران در انستیتو بروکینگز می‌گوید: «حسی از اعتماد به نفس بیش از حد وجود داشت. ایرانی‌ها انتظار نداشتند تحریم‌های بزرگ بین‌المللی بدون تاثیر معکوس جدی بر غرب اجرا شوند.» اما ایرانی‌ها قدرت تحریم‌های هماهنگ غرب را دست‌کم گرفته بودند. در حالی که تولید نفت اوپک بعد از بحران ۲۰۰۸ به روال عادی بازگشته بود، صادرات و درآمد ایران کاهش یافت. تحریم‌ها حدود نیمی از صادرات نفت ایران را از دور خارج و بانک‌های این کشور را از ارتباط با جهان محروم کرد. امواج تحریم بسیار سنگین بودند: اقتصاد ایران در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ همراه با تجربه تورم کم‌نظیر ۴۰‌درصدی، کوچک شد. متعاقباً مذاکرات فعلی درباره برنامه مناقشه‌آمیز هسته‌ای ایران آغاز شد؛ اگرچه خروجی آن هنوز نامطمئن است. آیا همین استراتژی در مورد روسیه جواب می‌دهد؟
اگرچه هم‌اکنون تحریم‌های متعددی علیه روسیه اعلان شده است، اقدام اخیر نشان‌دهنده تغییر روشنی در اهداف است. بزرگ‌ترین بانک دولتی و روس‌نفت، شرکت دولتی نفت روسیه، در لیست تحریم قرار دارند. گذشته از آن، اقدامات اتحادیه اروپا همپای آمریکا پیش می‌رود. این بدان معنی است که شرکت‌های روسی و بانک‌ها باید برای تامین مالی متوجه شرق باشند. آیا این کافی است تا پوتین از اوکراین کنار بکشد؟ سرگئی گویرف از Sciences Po در پاریس ادعا می‌کند تنها تحریم‌های اساسی تاکنون همان‌هایی هستند که ماه مارس اعمال شدند و نه آنهایی که اخیراً وضع شده‌اند. او می‌افزاید: «تحریم‌های جدید برای اقتصاد روسیه و مردم این کشور در آینده نزدیک، فاجعه‌بار نخواهد بود.»

علاوه بر این، اقتصاد روسیه بیش از ایران با اقتصاد جهان درهم‌تنیده است. این کشور همچنین سهم بیشتری از اقتصاد جهان دارد؛ یعنی حدود سه درصد. این در حالی است که سهم ایران در اقتصاد جهان حدود ۵/۰ درصد است. در حالی که روسیه با تحریم‌های جدید مواجه شده است، می‌تواند تصمیم به تلافی و مصادره سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شرکت‌ها بگیرد. با ذخایر ارزی خارجی معادل ۵۰۰ میلیارد دلار، که حدود ۲۳ درصد از تولید ناخالص داخلی روسیه است، این کشور ضربه‌گیر محکم‌تری در مقابل تحریم‌ها نسبت به ایران دارد. ذخایر ارزی ایران ۶۸ میلیارد دلار است که ۱۹ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. ما نباید فراموش کنیم تولید نفت این کشور حدود سه برابر ایران است و یک‌سوم گاز مصرفی اتحادیه اروپا را تامین می‌کند. کلیف کوپچان، که در زمینه هر دو کشور ایران و روسیه مطالعاتی داشته است، معتقد است تحریم‌ها کماکان اثر قطعی نخواهند داشت. او می‌گوید: «پوتین و روسیه آسیب‌پذیر هستند، چراکه حتی پیش از بحران اوکراین نیز اقتصاد این کشور در حال دست‌وپا زدن بود.» پیش‌بینی رشد روسیه طی ماه‌های گذشته بدتر شده است. آیا اروپا و آمریکا کماکان حاضر به پذیرش ریسک اثر معکوس تحریم‌های خود هستند؟ حتی اگر باشند، باید برای مدتی آن را کنار بگذارند. صندوق ذخیره روسیه و صندوق ثروت ملی این کشور برای کمک به روسیه در کوتاه‌مدت مجهز خواهند شد، و اقتصاد این کشور نشان خواهد داد که بیش از اقتصاد ایران منعطف است. بری ایکس، پروفسور دانشگاه دولتی پنسیلوانیا، پیش‌بینی می‌کند نهایتاً همه چیز به محک اراده‌ها ختم خواهد شد: «برای چه کسی اوکراین مهم‌تر است؟ و چه کسی حاضر است برای آن رنج بیشتر متحمل شود؟»

منتشرشده در شماره ۹۷ تجارت فردا

بزرگان اقتصاد، روابط بین‌الملل و انرژی در همایش انرژی غرب آسیا گرد هم آمدند

ساعت هشت صبح شنبه ۲۴ خرداد، مرکز همایش‌های صداوسیما، در اصلی. مرکز همایش‌ها، همان جایی بود که یک هفته قبل یازدهمین همایش بین‌المللی پتروشیمی هم برگزار شده بود. خلوتی و سکوت، اما هیچ شباهتی به یک هفته قبل نداشت؛ تنها احتمال ممکن این بود که همایش لغو شده است. حضور متصدی کارت برای تحویل کارت شناسایی تنها دلگرمی بود که این احتمال را قدری کمرنگ می‌کرد و البته لحظاتی بعد با حضور فریدون فشارکی، رئیس‌ موسسه فکتس‌ گلوبال انرژی، آن احتمال بدبینانه دیگر وجود نداشت. اکنون می‌شد تصور کرد مهمانان و مدعوین ایرانی احتمالاً زودتر از موعد، در سالن افتتاحیه جمع شده‌اند و به همین خاطر در اصلی خلوت است. مسیر نسبتاً کوتاه، خلوت و سرازیری در اصلی تا سالن اجلاس خیلی زود به مقصدی رسید که تنها حاضرانش جمعی بودند که اگر بگوییم رقم‌شان به ۵۰ یا ۶۰ نفر می‌رسید، بی‌شک اغراق است. همایشی که پذیرای چهره‌هایی همچون اکبر ترکان، جواد صالحی‌اصفهانی، عباس ملکی، فریدون فشارکی، نرسی قربان، علی شمس‌اردکانی، سید‌مهدی حسینی، بنفشه کینوش، حامد قدوسی و بسیاری از دیگر صاحب‌نظران روابط بین‌الملل، اقتصاد و انرژی بود، با کم‌توجهی عموم مواجه شده بود؛ و چه باک که این خلوتی و سکوت، فرصتی فراهم می‌کرد تا فارغ از هیاهو و با فراغ بال، صاحب‌نظرانی را دید که شاید سال‌ها بگذرد و یکجا گرد هم نیایند، از زبان آنها تحلیل‌هایی را شنید که بعضاً هرگز به صفحات روزنامه‌ها و مجلات راه نمی‌یابند و سوال‌هایی را پرسید که در جمع‌های چند صدنفره مجال پرسیدن‌شان نیست. خواننده این گزارش، مهمان غایب چند سخنرانی منتخب این همایش است و از «صادرات گاز به ترکیه و اروپا» گرفته تا «ابعاد انقلاب انرژی آمریکا» و «روش‌های تامین مالی در بخش انرژی»، و بسیاری موضوعات دیگر را در زمانی به قدر خوانش چند صفحه مجله درخواهد یافت.

ادامه مطلب …

صادرات نفت ایران در کمتر از یک سال دو برابر شد

صادرات نفت ایران قبل و بعد از تحریم و بعد از توافق ژنو

وقتی آژانس بین‌المللی انرژی در بازنگری آمار صادرات نفت ایران در ماه فوریه اعلام کرد صادرات نفت ایران به ۱/۵۶ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است‌۱، کارشناسان به قطعیت دریافتند سقف حدود یک‌میلیون‌بشکه‌ای برای صادرات نفت ایران احتمالاً چیزی بیش از یک عدد روی کاغذ نبوده است و احتمالاً در آینده هم نخواهد بود؛ سقفی که صادرات نفت ایران را محدود به رقم پیش از توافق ژنو و چند کشور محدود می‌کرد و با شکسته شدن رکورد ۲۰ماهه صادرات نفت ایران، دیگر کارایی خود را از دست داده است. آژانس بین‌المللی انرژی همچنین اعلام کرده است در ماه مارس نیز احتمالاً این رقم دوباره تکرار خواهد شد. بررسی این ارقام در کنار روند صعودی چند ماه اخیر نشان می‌دهد افزایش صادرات نفت، به صورت اتفاقی و در اثر افزایش موقت بارگیری نفتکش‌ها در یک ماه خاص، صورت نگرفته است. افزایش صادرات نفت ایران، یک روی دیگر هم دارد و آن یادآوری قولی است که بیژن زنگنه در برنامه‌های پیشنهادی به عنوان وزیر نفت داده بود: احیای ظرفیت تولید و رساندن آن به رقم سال ۱۳۸۴. زنگنه اکنون و بعد از حاشیه‌های بی‌پایان «کرسنت» و «بابک زنجانی»، طعم شیرینی دستیابی نسبی به یکی از برنامه‌های کوتاه‌مدت خود را می‌چشد.

ادامه مطلب …

غول‌های نفتی به ایران بازمی‌گردند؟

وقتی هواپیمای حامل رئیس‌جمهور به مقصد نیویورک بدون حضور «بیژن زنگنه» از زمین بلند شد، بسیاری از آنان‌ که با آمدن شیخ‌الوزرا رویای مذاکره با شرکت‌های بین‌المللی نفت و حضور دوباره آنها را در سر می‌پروراندند، امید خود را برباد رفته دیدند. چه در خیال آنها، حضور زنگنه به همراه روحانی در نیویورک، دوباره درهای صنعت نفت ایران را به روی غول‌های نفتی می‌گشود و اکنون با لغو سفر زنگنه در دقیقه ۹۰، دیگر این‌گونه نبود. برای کسانی که سالیان نه‌چندان دور عسلویه، روزهای پررفت‌وآمد نفتکش‌ها در خارک و تولید چندمیلیون بشکه‌ای نفت در میادین خوزستان را به یاد داشتند، نرفتن زنگنه به نیویورک پایانی بود بر رویای وزارت نفتی که قرار بود «وزارت خارجه دوم» باشد. بیژن زنگنه به دلیلی که هنوز هم به‌طور دقیق مشخص نشده است، «تهران» را به «نیویورک» ترجیح داد؛ اما این پایان کار نبود. این روزها می‌توان حدس زد این «نرفتن»، با اخبار کم‌سابقه‌ای که از تهران، لندن و واشنگتن به صورت همزمان شنیده می‌شود مرتبط است. اخباری که سرفصل همه آنها یک عبارت مشترک است: بازگشت غول‌های نفتی اروپایی و آمریکایی به ایران. خلاصه همه تحرکات و برنامه‌های بیژن زنگنه در روزهای قبل و بعد از نرفتن به نیویورک، از بازگشت حسین کاظم‌پور‌اردبیلی به نمایندگی ایران در اوپک تا تشکیل کمیته ۹ نفره بازنگری در قراردادهای نفتی به ریاست سید‌مهدی حسینی و از دیدار با لئونید بوخانفکسی، دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز، گرفته تا معرفی محمدحسین عادلی به عنوان کاندیدای ایران برای دبیرکلی مجمع کشورهای صادرکننده گاز را می‌توان در جمله‌ای دید که منصور معظمی، یکشنبه هفته قبل در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌های داخلی اعلام کرد: «مذاکرات با شرکت‌های بزرگ نفت و گاز جهان آغاز شده است.» جمله‌ای که مشابه آن در لندن هم به کرات شنیده شد؛ جایی که کریستف دو مارژری، مدیرعامل توتال، در کنفرانس «نفت و پول» از امید به بازگشت و لغو تحریم‌ها و بازی «برد-برد» با ایران گفت و پیتر ووسر، مدیرعامل شرکت شل، توسعه منابع نفت و گاز ایران را «حیاتی» می‌شمرد. علاوه بر لندن، از واشنگتن هم صدای بازگشت به گوش می‌رسد. خبرگزاری رویترز گزارش داده است شرکت‌های نفتی آمریکایی که برای مذاکره با زنگنه در نیویورک برنامه ریخته بودند، اکنون قصد دارند برای حضور و سرمایه‌گذاری مجدد، با مدیران نفتی ایرانی دیدار کنند. این شرکت‌ها در تمامی سال‌های بعد از انقلاب، بازی حضور در ایران را به شرکت‌های اروپایی و حتی آسیایی باخته‌اند و اگر امروز تابوی «مذاکرات سیاسی» شکسته می‌شود، چرا مذاکرات «نفتی» که در آنها چنین ممنوعیت‌هایی هم وجود نداشت و مانع اصلی فقط «تحریم» بود، این‌گونه نباشد؟ از یک‌سو سرپرست معاونت بین‌الملل وزارت نفت ایران می‌گوید این وزارت مشکلی با شرکت‌های نفتی آمریکایی ندارد و از سوی دیگر رویترز خبر می‌دهد مدیر ارشد یک شرکت نفتی آمریکایی (که مطابق روال معمول و در نتیجه تحریم‌ها نمی‌خواهد نامش فاش شود) از علاقه‌مندی به مذاکره و سرمایه‌گذاری در ایران سخن به میان می‌آورد. اگر آن‌گونه که برخی تحلیلگران سیاسی معتقدند، نیویورک و در آینده ژنو مسیری به سوی لغو تحریم‌ها باشند، می‌توان ادعا کرد شل و توتال قبل از همه رقبای بزرگ خود، بهار نفتی را باور کرده‌اند.

ادامه مطلب …