براساس آخرین شماره از سری گزارش‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا درباره بازار نفت بدون ایران، در ژوئیه و آگوست سال جاری میلادی، ایران روزانه ۴/۳ میلیون بشکه سوخت مایع تولید کرده که ۸/۲ میلیون بشکه از آن، نفت خام بوده است. این رقم حدود ۷۰۰هزار بشکه کمتر از میانگین سه‌ساله تولید نفت خام ایران به شمار می‌رود. آخرین گزارش ماهانه اوپک در ماه سپتامبر نیز آمار نسبتاً مشابهی به نقل از آمارهای ثانویه ارائه و اعلام می‌کند. ایران در ماه آگوست روزانه ۶۸/۲ میلیون بشکه نفت تولید کرده است.البته این مقادیر کماکان با آمارهای رسمی متداول، تفاوت زیادی را نشان می‌دهد. چنانکه گزارش اوپک به نقل از منابع رسمی، تولید ایران را ۷۱/۳ میلیون بشکه در روز اعلام کرده است؛ رقمی نزدیک به عدد حدود ۴ میلیون بشکه در روز که پیوسته از سوی مقامات سابق وزارت نفت اعلام می‌شد.

ادامه مطلب …

نگاهی به تصمیمات بنزینی سال‌های اخیر دولت و مجلس

هشتم آذرماه ۱۳۷۷، وقتی سیدمحمد خاتمی دومین لایحه بودجه خود را تقدیم مجلس پنجم کرد، از تصمیمی پرده‌برداری شد که اجرایی کردن آن، یکی از اصلی‌ترین پاشنه آشیل‌های اقتصاد ایران تاکنون به شمار می‌رود: «قیمت بنزین.» پیشنهاد دولت هفتم این بود که «برای مصارف بیش از حد متعارف، قیمت بنزین افزایش پیدا کند.» در حالی که خاتمی انگیزه اصلی افزایش را «نه کسب درآمد برای دولت، بلکه اصلاح ساختار اقتصاد، صیانت از منابع کشور، جلوگیری از تخریب محیط زیست و از بین بردن انگیزه‌های سودجویانه در انتقال بنزین به خارج کشور» اعلام می‌کرد، همهمه و سر و صدا در مجلس به پا شد و خیلی زود کاشف به عمل آمد این تصمیم بنزینی خاتمی، از سد مجلس عبور نخواهد کرد. امروزه، شاید اینکه مجلس پنجم و متعاقباً هفتم از افزایش قیمت بنزین جلوگیری کردند، چندان عجیب به نظر نرسد؛ اما اجرایی شدن سیاست‌های افزایش قیمت و سهمیه‌بندی چند سال بعد از این مخالفت‌ها، حکایتی است که احتمالاً به این زودی‌ها کهنه نخواهد شد.

ادامه مطلب …

از نفت تقطیری تا بنزین بدون سرب

در سال ۱۹۱۵، سیلوانوس بوسر (سمت چپ) در کنار یک دستگاه پمپ بنزین، روبروی یک فروشگاه اتومبیل «فورد» ایستاده است. در سمت راست تصویر، خودروی «فورد مدل تی» به چشم می‌خورد که نخستین اتومبیلی است که توانست به مدد تولید انبوه و قیمت نسبتاً ارزان، به صورت فراگیر بازار مصرف طبقه متوسط را تسخیر کند؛ چنانکه در ۱۹۱۸ نیمی از کل اتومبیل‌های موجود در آمریکا را «فورد مدل تی» تشکیل می‌داد. اختراع پمپ‌بنزین و ابتکار تولید انبوه ماشین، دو علت اصلی رشد مصرف بنزین به شمار می‌روند.

ساعت چهار صبح یک روز سرد زمستانی در سال ۱۸۸۵ میلادی، فروشنده‌ای در شهر فورت‌وین ایالت ایندیانا در آمریکا، مثل هر روز صبح از خواب بیدار شد تا برای رفتن به سر کار حاضر شود.۱ در حین آماده‌ شدن به صرافت افتاد تا مقداری آب برای نیاز روزمره همسرش فراهم کند. به سر چاه آب رفت تا با سطل، مقداری آب از آن بیرون بکشد. سرمای هوا، مه و ذرات آب را روی طناب منجمد کرده بود که همین موجب شده بود بالا کشیدن سطل، از همیشه دشوارتر باشد. این اولین بار نبود که «سیلوانوس» جوان با چنین پدیده‌ای مواجه می‌شد. هوای فورت‌وین در زمستان، اغلب بسیار سرد می‌شد و به چند درجه زیر صفر می‌رسید؛ که برای انجماد آب کافی بود. این بار اما، دشواری برداشت آب، ذهن سیلوانوس را بیش از همیشه به خود مشغول کرده بود. در مسیر رفتن به سر کار، ایده‌ای در ذهن سیلوانوس ۲۹‌ساله شکل گرفت: دستگاهی که بتواند با هر بار حرکت، یک سطل آب از چاه بیرون بیاورد. به کمک برادرش، این طرح را با یک مدل‌ساز در میان گذاشت و تنها جوابی که گرفت این بود که با توجه به عمق چاه، فشار بسیار زیادی برای آوردن آب به سطح مورد نیاز است و امکان تامین چنین فشاری هم وجود ندارد؛ لذا ایده به طور کلی منتفی شد. اما چند روز بعد، ایده سیلوانوس شکل جدیدی به خود گرفت: چرا این پمپ را برای نفت استفاده نکنیم؟ مخزن نفت می‌تواند در زیرزمین مغازه قرار گیرد و با هر بار استفاده از پمپ، مقدار مشخصی نفت را از طریق یک لوله به بشکه نفت بریزد. پافشاری سیلوانوس بر ایده جدید، موثر واقع شد و چند ماه بعد، در ۵ سپتامبر ۱۸۸۵، مصادف با ۱۴ شهریور ۱۲۶۴، اولین دستگاه پمپ بنزین توسط «سیلوانوس فریلاو بوسر» به جهان معرفی شد. در استرالیا و نیوزیلند، عبارت «بوسر» به عنوان معادلی برای کلمه پمپ بنزین وجود دارد که البته امروزه این واژه مهجور و غیر‌متداول به شمار می‌رود؛ درست بر‌خلاف اختراع بوسر که صنعت بنزین را در جهان متحول کرد.
ادامه مطلب …

کم‌بارش و کم‌آب بودن ایران، نه‌تنها بر وضعیت رفاه مردم تاثیرگذار بوده است، بلکه برخی معتقدند ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشور نیز از این مساله تاثیر پذیرفته است. «نظریه کم‌آبی» به این مساله می‌پردازد و برای تبیین وضعیت نظام‌های حاکم بر ایران نیز به کار گرفته شده است. به طور خاص، محمدعلی همایون کاتوزیان در کتاب «اقتصاد سیاسی ایران» به این مساله اشاره کرده است: «ایران سرزمین پهناوری است که جز در یکی دو گوشه آن، دچار کم‌آبی است، یعنی در واقع عامل کمیاب تولید، آب است نه زمین. در نتیجه، آبادی‌های آن (که نام‌شان نیز از واژه «آب» گرفته شده). اولاً مازاد تولید زیادی نداشتند. و ثانیاً از یکدیگر دور افتاده بودند. به این ترتیب جامعه، جامعه‌ای خشک و پراکنده بود، و امکان نداشت که براساس مالکیت یک یا چند آبادی قدرت‌های فئودالی مستقلی پدید آیند. از سوی دیگر، یک نیروی نظامی متحرک می‌توانست مازاد تولید بخش بزرگی از سرزمین را جمع کند و – بر اثر حجم بزرگ مازاد این مجموعه- به دولت تبدیل شود.» مساله نقش آب در جوامع شرقی و تاثیر آن بر ساختار سیاسی، به صورت گسترده توسط کارل آوگوست ویتفوگل در کتاب «استبداد شرقی» مورد بررسی قرار گرفته است. او ضمن به کارگیری عبارت «جامعه آب‌سالار» برای جوامع شرقی، می‌گوید: «از آنجا که میان اقتصاد کشاورزی که مستلزم آبیاری تنگ‌دامنه (کشت آبی) است و اقتصادی که به فعالیت‌های آبیاری پهن‌‌دامنه و مهار سیلاب از طریق مدیریت دولتی نیاز دارد (کشاورزی آب‌سالارانه) تمایز قائل بودم، به این باور رسیدم که اصطلاح‌های «جامعه آب‌سالار» و «تمدن آب‌سالار» بهتر از اصطلاح‌های مرسوم، ویژگی‌های سامان تحت بررسی را بیان می‌کند. به گفته ویتفوگل، این اصطلاح «بر نقش برجسته حکومت تاکید دارد و توجه ما را به خصلت مدیریت کشاورزی و دیوان‌سالاری کشاورزی این تمدن‌ها جلب می‌کند.» ویتفوگل در بخشی دیگر از کتاب، دربار دولت آب‌سالار می‌نویسد: «دولت آب‌سالار در اصل یک دولت مدیریت‌کننده است. این واقعیت دلالت‌های اجتماعی پهن‌دامنه‌ای دارد. دولت آب‌سالار به عنوان مدیر ساخت و سازهای آب‌سالارانه و ساخت و سازهای عظیم دیگر، اجازه نمی‌دهد نیروهای غیردولتی جامعه به گروه‌های مستقل تبدیل شوند و آن اندازه نیرومند شوند که بتوانند به عنوان سنگ تعادل و نظارت بر دستگاه دولت عمل کنند.»

منتشرشده در شماره ۵۱ تجارت فردا